آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن (کتاب)

آلاء الرّحمن فى تفسير القرآن، تفسيرى است ناتمام به زبان عربى شامل 3 سوره اوّل قرآن مجيد يعنى فاتحة الكتاب، بقره، آل عمران و قسمت كمى از سوره نساء، تأليف محمد جواد بن حسن بلاغى نجفى( 1280-1352 ق / 1863- 1933 م)، مفسر، فقيه و متكلّم شيعى امامى.

انگيزه تأليف

بلاغى، انگيزه و چگونگى نگارش اين تفسير را در نامه‌اى به شاگرد خود، ميرزا على اردوبادى غروى، بدين شرح بيان كرده است: « به توفيق خدا... از ذيحجّه 1349 ق( آوريل 1931 م) به تأليف تفسيرى درباره قرآن كريم، موافق اصول علم و مذهب شيعه شروع كردم، زيرا كه من ديدم اهّم تفاسير نزد ما، مثل تبيان و مجمع البيان، در لغت و صرف كلمه و قرائات، و تفاسير امثال عطا و مجاهد... و اشباههم بسيار بيانات كرده‌اند و... بحرانى... احاديث را بدون تحقيقى در آنها نقل مى‌كند و در مزاياى قرآن شريف بياناتى نمى‌نمايد.» با توجه به اين ديد انتقادى است كه خود به پرداختن تفسيرى دست مى‌زند تا در عين اختصار، حق مطلب را در تبيين و تفسير مفاهيم و معارف قرآنى ادا كند.

روش تفسير

اين تفسير داراى مقدمه‌اى است كه مطالبى بدين شرح در آن بررسى شده است: حقيقت اعجاز، دلالت آن بر حقانيت پيامبران، تنوّع معجزات، فلسفه فرستادن قرآن به عنوان يك معجزه براى اعراب جاهلى، امتياز قرآن بر ديگر معجزات از جهات گوناگون( تاريخى، استدلالى، نداشتن تضاد و تناقض، تشريع يك نظام اجتماعى عادلانه، اشتمال آن بر اخلاق و علم غيب و جز آن)، چگونگى جمع‌آورى قرآن در يك مصحف و زمان آن، عدم تحريف لفظى قرآن به ويژه از ديدگاه شيعه امامى، اختلاف قرائات، نياز به تفسير قرآن و شرايط و شئون آن، نقد تفسيرهايى چون الدّر المنثور و كشّاف، بحث عام و خاص و ادراك عقلى و قلبى. تفسير آلاء الرحمن مشتمل بر مطالب متنوعى است كه از جمله آنهاست: بقاء نفس پس از مرگ، شفاعت، جبر و اختيار، تعدّد زوجات در اسلام، محكمات و متشابهات، وضع انجيلها، نبوّت مسيح، امر به معروف و نهى از منكر، ميراث كلاله، مسائل عول و تعصيب، ميراث پيامبر( ص)، ازدواج موقّت، حرمت ميگسارى و سابقه آن در اديان پيشين، تيمّم و وضو.

مؤلف اين تفسير از بحثهاى خشك علمى، لغوى، منطقى، فلسفى و كلامى پرهيز كرده است، ولى گاهى، با بهره‌گيرى از روش مزجى در زمينه‌هاى گوناگون، از فلسفه و لغت و روايات براى تبيين يك مفهوم استفاده كرده است. مفسّران پس از وى در ايران از پژوهشهاى او بهره گرفته‌اند. مؤلف برخى از مآخذى را كه در نگاشتن اين تفسير مورد استفاده وى بوده، در مقدمه ياد كرده است. از اين تفسير مجموعا 2 جزء در يك مجلد چاپ شده است كه تا آيه 57 از سوره 4( نساء) را شامل است. در پايان، جزء دوم آيه 6 از سوره 5( مائده) نيز تفسير شده است. چاپ اول اين تفسير در 1351 ق / 1933 م در صيدا( لبنان) انجام يافته است.

مآخذ

بلاغى، محمد جواد، آلاء الرّحمن فى تفسير القرآن، قم، مكتبة الوجدانى، جم

شريعتى، محمد تقى، تفسير نوين، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1358 ش، صص 36، 37( مقدمه)

مشار، خانبابا، فهرست چاپى عربى، ص 5

معرفت، محمد هادى، التمهيد فى علوم القرآن، قم، مهر، 1396 ق، 1 / يد

واعظ خيابانى، على، علماء معاصرين، به كوشش محمد باقر آقا خويى كلكته‌چى، تهران، مطبعه اسلاميه، 1366 ق، صص 163-164

منبع

نرم افزار جامع التفاسیر ، بخش کتابشناسی

متن کتاب آلاءالرحمن في تفسير القرآن

آلاءالرحمن في تفسير القرآن